Waarschuwing: deze tekst gaat over seksueel en gendergerelateerd geweld.
In het SAMEN-project werken cultuurmediators, ook wel sleutelpersonen genoemd, samen met psychosociaal ondersteuners. Waar cultuurmediators een migratieachtergrond en taal delen met de zorgvrager, beschikken de psychosociaal ondersteuners over de nodige medische kennis. Als team begeleiden zij nieuwkomers naar passende zorg, bijvoorbeeld na een ervaring met seksueel of gendergerelateerd geweld (SGGG). Vandaag spreken we Helene. Zij is psychosociaal ondersteuner bij het SAMEN-project.
Van dierenarts tot arts
“Mijn naam is Helene en ik ben psychosociaal- en medisch ondersteuner bij Dokters van de Wereld in Amsterdam. Ik heb een beetje een aparte achtergrond, want ik ben ook dierenarts. Als zodanig heb ik onder andere in Afghaanse vluchtelingenkampen gewerkt. Dat klinkt misschien vreemd; dierenartsen in vluchtelingenkampen, maar deze mensen zijn in hun levensonderhoud afhankelijk van hun vee. Daarnaast houden de dierenartsen ook de volksgezondheid in de gaten.
In de kampen kwamen veel vrouwen met hun problemen naar mij toe. Ze hadden bijvoorbeeld seksueel geweld meegemaakt of mochten geen voorbehoedsmiddelen gebruiken. De verhalen van weduwen zijn mij ook bijgebleven, met name hun lastige sociaaleconomische positie binnen de Afghaanse maatschappij en alle problemen die daarbij komen kijken. Ik realiseerde me dat ik hen als arts beter kon ondersteunen. Daarna ben ik dus geneeskunde gaan studeren.”
Bij het SAMEN-project
“Ik werk vanuit een Zorgcafé van Dokters van de Wereld, een laagdrempelig spreekuur waar nieuwkomers en dak- en thuislozen met hun psychische en medische problematiek terechtkunnen. Mensen die liever niet naar een dokter gaan of het lastig vinden om over psychische problemen te praten, kunnen makkelijk bij ons terecht. Ze kunnen rustig hun verhaal of vragen kwijt en we zorgen ervoor dat ze in het juiste zorgtraject terechtkomen. Daarvoor is een vertrouwensband noodzakelijk. Dit kost tijd – en dat is vaak schaars in de reguliere zorg. De sleutelpersonen zijn hierbij van onschatbare waarde, want zij winnen het vertrouwen veel sneller.
In het Zorgcafé komen regelmatig vragen over seksueel of ander gendergerelateerd geweld. Ik spreek bijvoorbeeld vrouwen die tijdens de vlucht zijn misbruikt door medereizigers of smokkelaars. Ook worden veel vrouwen onder valse voorwendselen hierheen gehaald en vervolgens opgesloten en seksueel misbruikt; in de prostitutie, maar ook daarbuiten. Het SAMEN-team probeert hen zo goed mogelijk begeleiden. Door het SAMEN-project hebben we beter in kaart waar mensen met ervaringen met seksueel geweld bijvoorbeeld terechtkunnen. Daardoor kunnen we eerder ingrijpen, bijvoorbeeld om een vrouwenbesnijdenis te voorkomen.”
Cultuursensitief werken
“Cultuursensitiviteit is hier natuurlijk erg belangrijk. De psychosociaal ondersteuners en de sleutelpersonen nemen regelmatig deel aan trainingen, nascholing en intervisie. Het is voor onze cliënten fijn om ervaringsdeskundigen en landgenoten naast zich te hebben, zoals de sleutelpersonen. Sleutelpersonen zouden ook heel goed tot hun recht komen op andere posities in de gezondheidszorg, bijvoorbeeld bij spreekuren en opnames in het ziekenhuis waar vaker nieuwkomers zijn.
Voor het team is het anderzijds belangrijk om te zien waar verwachtingen liggen van de gezondheidszorg: welk probleem wil iemand nu eigenlijk echt bespreken? Met welke verwachting komt iemand bij ons? En wat is er nodig? We zorgen er samen voor dat de kern van het probleem duidelijk wordt. Natuurlijk komen we daarin ook knelpunten tegen. Direct praten over gevoelens of ervaringen is bijvoorbeeld niet overal mogelijk. Zo kwam er gisteren een dame bij mij met een beenwond. Die moest inderdaad behandeld worden, maar eigenlijk was de afspraak voor haar een ingang om over haar nare ervaringen te kunnen praten.
Dan zijn er nog verschillende definities: wat ziet iemand als mishandeling? Meisjes van 14 of 15 jaar die worden uitgehuwelijkt wordt door onze cliënten soms als normaal beschouwd, maar in Nederland zien we dat als een enorme inbreuk op hun rechten en levens. Dat gesprek gaan we samen aan.”
Goede communicatie en SAMENwerking
“Eigenlijk draait het allemaal om communicatie. De meeste vrouwen houden contact met ons. Zo kunnen we checken hoe het met ze gaat en laten weten dat we er nog steeds voor hen zijn. En vooral: dat hun verhaal ertoe doet, dat zíj ertoe doen. Daaruit blijkt ook het belang van SAMEN: er zijn instanties waar men terecht kan, alleen weten deze elkaar niet altijd te vinden, waardoor het wiel steeds opnieuw wordt uitgevonden. Dus naast de problemen die vrouwen ondervinden om hulp te krijgen, kampt de hulpverlening zelf soms ook met moeilijkheden bij het vinden van elkaar. SAMEN verbetert deze communicatie. Het is mooi om te zien hoeveel mensen er betrokken zijn bij het verlichten van het leed van anderen. Ik voel me een bevoorrecht mens om daar deel vanuit te mogen maken.”
